مسجد قبا در مشهد

امامزاده آقا سید علی نهبندان در شهرستان نهبندان، نصیب مسجد قبا مشهد شوسف، دهستان عربخانه، روستای سید علی واقع گردیده است. آنچه اشخاص سالخورده به خاطر دارا هستند، بنای نخستین مزار منزل ای خرد با سقف گنبدی و تشکیل شده از آجر بود، بعدها به انگیزه کوچکی منزل مزار آنرا تخریب کردند، دو‌مین بنای مزار بزرگتر از بنای اولین به یار مسجدی خرد در کنار آن ساخته شد. درین فرصت ورودی مزار از دو در قابلیت و امکان ‌پذیر بود؛ یک کدام از ورودی به باطن مقبره و دیگری ورودی به مسجد. سومی مرحله نوسازی مزار در سال ۱۳۷۱ بوسیله اداره موقوفات و کارها خیریه استارت و ساختمان فعلی به نحو مطلوبی ساخته شد، محوطه آدرس مسجد قبا مشهد امامزاده مساحتی حدود ۵۰۰۰۰ متر مربع مساحت داراست. ساختمان کنونی مزار هشت ضلعی میباشد که ارتفاع اضلاع چهار جهت اساسی آن هرمورد ۱۵ متر و ارتفاع اضلاع جهات فرعی هر یک ۳ متر و طول آن‌ها ۵ متر مساحتی حدود ۴۰۰ متر مربع داراست. این مزار دارنده دو صحن با تعداد متعددی رواق میباشد. درآمد مزار از نذورات نقدی و جنسی عموم تأمین می ‌خواهد شد که در کنار مرقد امامزاده سیدعلی صندوقی میباشد که عموم نذورات نقدی خویش را در آن می ریزند و پایین حیث اوقاف صرف مخارج ضروری مزار می‌گردد.

روستای سید علی
سید علی روستایی در دهستان شوسف نصیب شوسف شهرستان نهبندان استان خراسان جنوبی میباشد. آرامگاهی درین روستا وجود داراست که که به مزار سید علی دارای اسم و رسم میباشد که از حدود سال ‌های ۱۳۴۰ هجری خورشیدی پایین حیث اوقاف اداره می ‌گردد و زیرا در مسیر مهم جاده مشهد-زاهدان که فقط روش ارتباطی میان رزرو مسجد قبا مشهد شهرهای شمالی و جنوبی و شرقی مرزو بوم میباشد، قرار گرفته زوار متعددی را پذیرا بوده و ضمن مسافران همسایه شهرستان‌ های بیرجند، قاینات و نهبندان به زیارت این مزار می ‌آیند. بنابر یقین عموم از اولاد و احفاء امام موسی بن جعفر(ع) میباشد.

معماری بنای آقا سید علی نهبندان
حیاط
در جهات شرق، غرب و جنوب سه تراس همچون، هر کدام به دهانۀ ۳ متر و عمق یک متر و طول ۶ متر تاسیس نموده‌ اند. در همین تراس ‌ها درهای فلزی به بعدها ۳×۲ متر نصب کرده ‌اند و در بالاسر هر حیاط کتیبه ‌ای نگاشته ‌اند، نمای بیرونی هشت ضلعی به طول نیم متر با سنگ مرمر و سایر طول با خشت تزئین شد‌ه‌است. مقبره رواق‌ شماره تلفن مسجد قبا مشهد های چهارگانه به ارتفاع ۱۶ و پهنا ۴ متر در چهار ضلع مهم داراست که به ‌وسیله درگاهی گران قدر به اتاق مرکزی مقبره که آرامگاه در آن واقع میباشد شیوه دارا هستند.

آینه صرفا به طور قالب ای دکوری در فضاهای بسته مسجد قبا مشهد و گاه نیم گشوده به عمل رفته میباشد ، هر چندین کاربرد آینه در مواقعی محصور و طی قرنها اخیر انجام یافته و مصادیق آن را بیشتر در بناهای خاصی یعنی در مساجد و قصرها و منزل های اعیان می قدرت رویت کرد ، البته این محدودیت استعمال از جایگاه و حالت این هنر نمی کاهد بلکه شاید بر عکس آن را نفیس و دارای اعتبار جلوه دهد.

از آینه کاری گاهی برای تلطیف اجزای یک نقش یا این که کاربندی و یا این که جزئی از یک دور و بر فایده گرفته گردیده است لیکن نمود مالامال توان و حیرت انگیز آن فقط زمانی آشکار می‌شود که مجموع آدرس مسجد قبا مشهد سطح های یک دور و بر را در بر گیرد. صناعت دقیق هنر آینه کاری همواره با صرف هزینه زیاد، اعتنا فراوان و حرفه آوری بغرنج ای یاروهمدم بوده میباشد البته سود شغل اکثر وقت ها آن چنان براق میباشد که در خط مش استحصال به آن هر مشکلی سهل می کند. برای فهم و شعور چگونگی نتیجه ها از آینه کاری بایستی اندکی در آن تأمل کرد.

وقتی که آدم در مقابل یک سطح آينه کاري گردیده قرار میگیرد اولیه نکته ای که دقت را جلب می نماید عدم تشکیل تصویری بی نقص در سطح ائینه هاست. آینه کاری آحاد شی، روبه رو را منعکس نمی سازد گویی به طرزی از این عمل تعلل می رود و تصویر را پاره پاره می نماید و گروه ای گنگ و نامفهوم پدید میاورد . این چگونگی ، بدون شک رزرو مسجد قبا مشهد ناشی از تعیین آگاهانه هنر وی آینه را تکه تکه کرده و در سطح های و زوایای متعدد پهلوی هم نشانده و با این فعالیت به عمد از تشکیل تصویر خودداری نموده است.

برای فهم انگیزه فعالیت وی کافی میباشد در ذهن خویش لحظاتی یک سری، ائینه ای صاف را جانشین سطح آینه کاری پرشكنج کنیم. صحنه به کلی دگرگون می گردد. درین شرایط، تصویر كامل اشخاص و شی ها و وجوه دور و اطراف در آینه منعکس شدن مییابد. بشر تصویر خویش را می بیند و حضور خویش را شم می نماید و معرفت عمیقی شماره تلفن مسجد قبا مشهد که در وجود هنرمند وجود داراست آشکار میگردد

وی از قابلیت و امکان های بالقوه ماده به خیر و خوبی فایده گرفته ضد آن را پدید آورده میباشد. ائینه ای که طبیعتش وسیله نوری و نماد دادن تصاویر میباشد در چنگ وی به آسیب پذیر تصاویر بدل گشته میباشد. آینه در این مکان تصوير ظواهر فقید را حذف می نماید و گویی آنچه به جایش می نشاند تصویری از درون آن میباشد تصویری نامفهوم ولی با شکوه دسته ای بافته از نور و روشنایی.

فرستاده اکرم (ص) بعد از مهاجرت به مدینه به مسجد قبا مشهد خواسته تشکیل جامعه اسلامی و استقرار نظام اعتقادی و اجتماعی اسلام، به طور رسمی دولت اسلامی را درین شهر نهاد بنیان. بنابراین نبی (ص) مسجد را تحت عنوان اولیه مقر و مجتمع مسلمان ها برای پرداختن به اینگونه اموری برگزید. پس زمینی گزینش و ساختن مسجد شروع شد. مسجدی بی آلایش و بی پیرایه و بسیار ابتدایی بود.

زمینش از ریگ و دیوارهایش از آجر، منبرش درخت بنی و سقفش از شاخ و برگ درختان بود. طرح مسجد که برای اولیه توشه جهت اقامه نماز بی آلایش و بی پیرایه بوسیله رسول اکرم (ص) و یارانش در مدینه ساخته شد، فضایی محدود بود که بخشی از آن رمز گشوده و سوای اسمانه و بخشی دیگر برای خودداری از تابش آفتاب رمز آدرس مسجد قبا مشهد پوشیده بود.

یعنی زمینی که باطن آن یک شبستان ردیف دار در سوی قبله دارااست این طرح مسجد معمولی، الگوی کلیه مسجدهای سده های در آغاز و بعداز آن، کشورهای مسلمان نشین شد. در کشور‌ایران با این سر مشق مسجدهای فهرج، تاریخانه دامغان ، جامع ساوه، جامع نایین و اردستان، اصفهان و شوشتر و اکثری جاهای دیگر ساخته شد و این سر مشق همچنان استوار ماند و هیچوقت کنار نهاده نشد.

با دقت به معماری مسجد اهل ایران، می قدرت رزرو مسجد قبا مشهد اشاره نمود که در مجموع معماری قبل از اسلام در تشکیل داد مساجد در کشور ایران بسیار موءثر بوده میباشد. مساجد در جمهوری اسلامی ایران اولی بناهایی بودند که فورا بعد از فتح کشور‌ایران بوسیله مسلمان‌ها در قلمرو ساسانیان ساخته شد و مسجد جامع فهرج یزد یک کدام از اولی مساجدی میباشد که به قرن نخستین زمان اسلامی منسوب شده میباشد.

خصوصیت های معماری مسجد اسلامی با خصوصیت های معماری ساسانی تا حدی یکسان میباشد میباشد به نحوی که در صدر بعضا از دانشمندان آن را بنایی ساسانی می دانستند. این مسجد شبیه بنای ساسانیان در دامغان، دارنده طاق لوله ای با قوس بیضی صورت و ستونهای قطور گرد با طول سه و نیم متر و قطر دو متر و حیاطی (میانسرا) که یار شماره تلفن مسجد قبا مشهد و همدم با رواق ها و شبستان ها در جهت مکه تاسیس شده است.

و در عین آسانی ساختار کلی این مسجد، به کار گیری از مصالحی مانند آجرهای قرمز رنگ بسیار مشابه به بناهای زمان ساسانی میباشد.

بقاع‌ ایوانی ‌سراسری‌ داراست که ‌دیوارهای ‌آن به ‌شکل مسجد قبا مشهد ‌بلندمرتبه‌ منقش‌ به‌ اسم ‌اولیاءا… میباشد. در اواسط‌ بقاع میرشمس الدین لاهیجان ‌اتاق ‌آرامگاه ‌جای‌دارد. با یک‌سری ‌پله‌ ‌کوتاه ‌به تراس‌ و ‌اتاق‌ مقبره ‌می سید و صحیح‌ رو به‌ روی ‌بارگاه قرار می گیرید. این‌ لحظه ‌در اینجا ‌به‌ گمانم ‌متانت‌بخشی‌ همگی‌ ‌فضاهایی‌که ‌تا الان طی‌ کردید؛ یعنی ‌گذر از یک‌ درب‌ گسترده ‌کهن، حیاطی ‌مصفا، حسینیه ‌با پنجره‌های‌ مشبک‌ رنگارنگ به‌ نقط ی اوج ‌خودش‌ می رسد!‌

درصورتی که به ‌بارگاه مجاورت‌خیس گردید، بوی ‌خوشی ‌تک تک مشامتان ‌را ‌و رنگ ‌سبز درون‌ بارگاه، چشمانتان ‌را لبریز می‌نماید.صدای ‌زمزمه‌‌ی ‌زائر بقلی‌ای‌ به‌ گوش‌ می‌رسدکه در طول زیارت آدرس مسجد قبا مشهد ‌دارااست زیرلب‌ برای ‌خیلی‌چیزها دعا می‌نماید، از شفای‌ بیماران‌گرفته ‌تا برطرف‌ شدن‌ گره‌ مالی ‌بشر‌ها، روشن بختی‌ تمامی‌ ‌جوان‌ها و همچنین دعاهای‌ دیگر را یک‌ به ‌یک‌ می گوید و پایانش‌ صلوات ‌می‌فرستد.باطن‌ بارگاه‌ که ‌نگاه ‌میکنید یک‌ آینه‌ شمعدان‌ جای‌دارد. رو به‌ روی قبر نیز صندوقی‌ چوبی‌ وکنده‌کاری‌ گردیده ‌با دوکتیبه ‌به‌ اسم ‌صاحب و مالک‌قبر وجوددارد.

کاشی‌کاری‌های‌ روی‌ دیوارهای‌ حیاط ‌و اتاق‌بقعه، پنجره‌های‌ مشبک‌ رنگارنگ‌ و گوشواره‌های ‌گچ‌بری ‌گردیده، ‌تمامی ‌را به ‌روزگار ‌قاجار منتسب‌ می‌نمایند.همینطور‌ درگنبد اشعاری ‌است‌ که‌ شعرهایش‌ به ‌سال ۱۲۷۴ه-ق ‌به شاعری به اسم باغ برمی‌خواهد شد.اتاق آرامگاه با نقشه هشت ضلعی با گوشواره‌هایی در اضلاع است.حالا سرتان را بالا بگیرید تا گنبد مرتفع تزئین‌گردیده را مشاهده کنید.تجلی هنر و زیبایی که دراین طول به کاربرده شده است تحسین برانگیز میباشد.

ازآنجاکه از طرفی این حرم از بقعه پر اسم و رسم شهر میباشد و از طرفی دیگر در راس شهر قرارگرفته با نگاهی به دور و بر مدام یک سری و یک سری زائر در آنجا می بینید که حضور دارا هستند، صدای گپ‌وگفت خانم‌ها می آید و شاید هم نوای خوانش دعایی یا این که زیارتی به گوش رسد.

میرشمس الدین همانطورکه در بالا گفته‌گردیده از فرزندان امام هفتم شیعه‌ها، امام کاظم(ع) می‌باشند و اخوی سیدجلال الدین اشرف که آرامگاه وی نیز درشهر آستانه اشرفیه درفاصله‌ کوتاهی ازشهر لاهیجان جای‌دارد و از زیارتگاه‌های پر اسم و رسم میباشد. گفته میگردد وی از ملازمان اخوی بوده و آنگاه ازشهادت اخوی، خودشان را به لاهیجان رسانده شماره تلفن مسجد قبا مشهد تا نرم‌افزار اسلامی وی را ادامه دهند که درین شهر به دست فردی به اسم لین بن حروی به شهیدشدن می‌رسند.

در شرایطی که بخواهیم بازگردیم به صحن حرم میرشمس الدین میبینیم با اینکه آرامگاه مهم مردگان شهر در مکان دیگریست البته درحیاط چندین سنگ قبر وجود داراست. همینطور یک‌سری سنگ قبر نیز در تراس خرد دیگری که پشت بقاع واقع گردیده، جای‌دارد. گاهی تعدادی از بازماندگانشان را می بینید که با آوردن گل خاطر آنان را زنده نگه می‌دارا هستند.

دربعضی ازروزها مثل اعیاد با گذاشتن صندلی در سراسرحیاط مراسم با شوروحال اختصاصی خودش برپا می شود. درعزداری‌ها هم به خصوص ماه محرم نرم افزار‌های مدیحه و روضه برگزار می گردد و مجموعه های سوگواری را در اینجا میبینید. به خصوص هرساله شب شام غریبان ماه محرم اشخاصی را میبینید که اینجا را برای پر‌نور کردن شمع‌های مرسوم و دعا و مناجات تعیین می‌نمایند. اکنون وهوای این فعالیت در اینگونه شبی درچنین جایی معنوی و متانت قسمت تجارب‌ایست که احساس وحالش از خیال و خاطر هر که تجربیات‌اش نماید، خارج نمی‌رود. در کناره‌ای از تراس مقبره میرشمس الدین لاهیجان هم مکانی برای این دستور ساخته‌ گردیده است

اتاق های وسیعی میباشند که ارتفاعی بیشتر مسجد قبا مشهد از اتاق های دیگر دارا‌هستند. صورت قاعدة آن ها معمولا صورت بی آلایش ای وجود ندارد. بلکه از مخلوط یک‌سری شكل نتایج گردیده است، معمولا جبهة وقت گیر آن‌ها به ایوان پیوند می خورد ، سرتاسر این جناح با یک ارسی پوشیده می گردد ، در واقع همة این وجه اتاق یک پنجره میباشد. بازشوهای این ارسی ها در مواقع ضرورت بالا می‌روند و اتاق را تبدیل به ایوانی می نمایند که با ایوان رابطه بدون واسطه و بی نقص دارااست.

ورودی تالارها نیز همچون ورودي سه دریها و پنج دری ها در اواسط دو وجه جانبی آن‌ها قرار دارا هستند و به کشور‌ایران با راهرو کوچکی گشوده میشوند که به ایوان متصل میباشد. وجود اتاق غير از وجهی که ارسی در آن قراردارد با طاقچه ها و رف ها به صورت منظم در دو ستون پوشیده گردیده است. اتاق های کناری تالارها ، چه آدرس مسجد قبا مشهد در طبقه تحت و چه در طبقه بالا . گاهی بی واسطه و با یک ارسی خرد و گاهی با درهای گوناگون به تالارها گشوده می‌شوند.

تالارها صورت های متفاوت و بعد ها متعدد دارا هستند و گاهی توسعه و گسترش مییابند و تبدیل به یکسری فضای تو در تو میگردند که مستقیما به هم منش دارا هستند؛ البته این گسترشها نیز قانون ها و قواعدی دارا هستند. در معماری سنتی کشور‌ایران تالارها معمولا فضای اساسی و تشریفاتی منزل ها را میسازند نوع بسط یافته آنان غالبا نقش حسینیه خانگی را جاری ساختن می نمایند.

شاخصه های معماری سنتی اهل ایران با راه و روش اسلامی

اصل درونگرایی
معماری سنتی کشور ایران در یک حیث، یکی‌از مهم‌ترین مختصات آن را آشکار کند، که آن معماری داخل گراست؛ نجیب و پوشیده. هدف آخری از دیده ها و دست ها بدور میباشد. در اولی اعتنا به لحاظ نمی آید و به اولیه گام ها کشف نمیگردد. آنچه مناسب میباشد در پس و پشت پرده ها مخفی میباشد و فقط وقتی کشف و فهم و شعور میگردد که شخص به باطن شیوه یابد. تمایل به داخل در مراتب متعدد بر طرح تاثیر میگذارد و وجوه متفاوت آن را هیئت خاصی می‌بخشد . این تأثیر پذیری را می اقتدار در مواقعی زیرا:

انتظام فضای گشوده و بسته ، نوع رابطه شماره تلفن مسجد قبا مشهد فضای درونی با خارج سازه ، هیئت جداره های بیرونی ، چگونگی فضای داخلی و … مراعات کرد . که شاید بتوان این تمامی را ، خوب از هر مکان دیگر ، در حضور ایوان ها در بناهای سنتی اخذ.

اصل درونگرایی در معماری اهل ایران، منجر می‌شود فضای گشوده فی مابین فضای بسته بنشیند و فضای بسته همانند حصاری آن را به دور بزند و از خارج نهفته نماید ، یا این که دست‌کم از دسترسی سریع به دور دارااست. این انتظام ، خیر مختص یک نوع سازه بلکه انتظامی همگانی و کلی میباشد و مصادیق آن را می قدرت در منزل ها ، مسجدها ، مدرسه های ، بناهای بازار و … معماری سنتی کشور‌ایران مراعات کرد.

طنبی
گروه نخستین که متشکل از اتاقی کشیده و مستطیلی مسجد قبا مشهد یا این که گاه اتاقی مربعی ( و حتی گاهی اتاقی به هیبت های دیگر میباشند که بیش و نادر و در بیشتر مثال ها ، معدود مساحت ترین شبستان ها در معماری کشور ایران به شمار می‌روند. پوشش سقف این مسجدها، گاه با طاق میباشد و گاه تیرپوش انـد.

گنبدخانه
نوع دوم شبستان ها که، فضاهایی معمولاً چهارگوش می‌باشند که سقف آن‌ها گنبدی میباشد.

ردیف دار
نوع سوم نیز که مال قرارگیری سقف بر قسمتی آدرس مسجد قبا مشهد از مسجدهای تعالی با دسته ردیف ها میباشد که گاه این سقف طاقی و گاه نیز تخت میباشد.

مرکب
نهایتاً نوع چهارم، که متاع مخلوط لااقل دو نوع از سه نوع پیش گفته اند. مسجدهایی که فضای عبادی آن ها از یک شبستان مرکب درست شده میباشد؛ به معنای گنبدخانه ای که در آمیختگی با نوع ردیف دار یا این که طنبی تاسیس شده است و پیوستگی فضایی آنان چنان آمیخته میباشد که عملاً تشكیل فضایی واحد را می‌دهند. براساس تحقیق های یه خرده انجام یافته بر مساجد تاریخی کشور ایران، در ۹۵۲ مسجد تحقیق گردیده، ۶۱۹ مسجد تک شبستانی اند و مابقی بیش تر از یک شبستان دارا هستند رزرو مسجد قبا مشهد که درمجموع، ۱۴۳۳ شبستان در کالبد همگی ی این مسجدها وجود دارااست.
تزیینات در شبستان مسجد
از قبل از ورود اسلام به کشور‌ایران، مردمان این کشور عبادت گاه های خویش را تزئین می کردند و کارایی خویش را بر این می گذاشتند که محل خلوت با خدای خود را به زیباترین صورت ممکن بسازند. پس از ورود اسلام به جمهوری اسلامی ایران به کار گیری از تزئینات معماری در مسجدها ارتقا پیدا کرد. یکی‌از زیباترین این موادتشکیل دهنده هنر استعمال از کاشی مسجد بود، که هنوز هم جزء لاینفک زیبائی مسجد اهل ایران میباشد. رنگ سپید خط نوشته مذهبی بر روی رنگ لاجورد قضیه، علامت شماره تلفن مسجد قبا مشهد از برد نوروروشنایی بر تیرگی دارااست.

مقرنس در اصل یک عنصر تزئینی هندسی میباشد مسجد قبا مشهد که با نقطه ، خط ، سطح و وسعت سرو فعالیت داراست . مقصود تزئینی مقرنس در رتبه نخستین ساخت‌و‌ساز سایه و پر‌نور و القای خطوط گوناگون و در جايگاه دوم تهیه نمودن سطح های بیشتری برای اجرای تزیینات دقیق خیس زیرا آجرچینی ، گچبری ، موزاییک کاری ، نگارگری و غیره به حیث می‌رسد . مقرنس عبد اسلام وجود ندارد و پیش از اسلام نیز در اکثر کشورها به صورت معمولی یا این که کامل به فعالیت رفته البته در زمان اسلام دگرگونی بیشتری یافته و به یک ساخته اسلامی دارای شهرت گردیده‌است.

معماری اهل ایران اسلامی در آدرس مسجد قبا مشهد استعمار و رواج آن جایگاه مؤثری داشته و در غرب و شرق فقیه اسلام نیز ایفا سلیقه و اختراع و تفصیلات شد‌ه‌است. مقرنس در مناره ها ضمن جنبه تزئینی آن ، در واقعیت یکی‌از موادسازنده اصلی معماری میباشد که رابط میان تعلبکی تاج منار با بدنه منار میباشد. در عصر های آن‌گاه یعنی ایلخانیان و تیموریان مقرنس کاری پرکارتر و دقیق خیس بر گلوگاه منارها گرد‌همایی و به تزیینات کاشی نیز تر و تمیز شد.

در عصر صفوی که به بعدازظهر طلایی هنر دارای شهرت میباشد مقرنس ها بیشتر جنبه تزیین پیدا کرد و به کارگیری کاشی و نازکی و مهارت معماران و هنرمندان چنان در مقرنس کاری تبلور یافت که تاج منار با مقرنس های ریز را می شود به چلچراغی انگاشته که مشاهده کرد بینندگان را به سوی خویش می‌کشد.

مسجد تحت عنوان بزرگترین عبادتگاه رزرو مسجد قبا مشهد رهروان اسلام همواره مورد قابل قبولی برای نمود مفاهیم و معانی اسلام آماده کرده است. گلدسته مسجد تحت عنوان یکی موادتشکیل دهنده مهم در کالبد مساجد در ورای صورت و کالبد دنیوی خویش بیان کنده مفاهیم و معانی محتوایی بوده اند و نقش نمادین داشته اند. با دقت به نمادین بودن مناره ها، تفاوت در تعداد آن ها در مساجد مختلف ناشی از تفاوت در مفهوم و محتوای آنهاست و تفاوت تعداد این عنصر در مساجد، بیان کنده مفاهیمی متعدد میباشد.قابل ذکر میباشد که‌این تعدد در مساجد مذهب ها گوناگون مسلمان‌ها به چشم می‌خورد.

یعنی مساجد هر مذهبی تعداد مناره های مشخصی دارا‌هستند که با مذهب‌ها دیگر گوناگون میباشد. به لحاظ می‌رسد این تفاوت ناشی از اختلاف محتوا و مفاهیمی میباشد که در‌این مذهبها برای مناره و تعداد آن در مساجد در حیث گرفته گردیده‌است و تفاوت تعداد آنان بصورت نمادی از مذهب ها متعدد اسلامی درآمده میباشد. مناره ها از شاهکارهای معماری شماره تلفن مسجد قبا مشهد اهل ایران اسلامی بوده و از دید تزیینات و کاربری دارای اهمیت میباشند و به نحوی علامت دهنده نام و نشان معماری اسلامی در جمهوری اسلامی ایران می‌باشند.

عمر بقاع و زیارتگاه امامزاده پدر احمد مسجد قبا مشهد به زمان سلطان هنرپرور و وقار دوست، مشخص و معلوم الدین شاهرخ میرزای تیموری (۷۸۳-۸۲۵ هجری شمسی) و گورستان پیرامون آن که مشتمل بر قبور کهن با سنگ های تراشیده گردیده‌است. شیر سنگی های خوشگل و خوشتراش میباشد، تا زمان صفویه نیز می‌رسد. ساختمان ضریح چهار ضلعی با گنبد آبی رنگ فیروزه ای خوشرنگی میباشد که در پیشین سبز رنگ بوده میباشد با درفش سبز منقش به عبارت «لا اله الا الله» در درحال حاضر اهتزاز بر فراز آدرس مسجد قبا مشهد گنبد و دارنده گلدسته های کوچکی میباشد که دیده و روح هر بیننده ای را می نوازد.

متولیان و ساکنان فضا این ضریح اکثرا از طایفه بابااحمدی و با کنیه درویش باوامد شهره اند. تولیت این مقبره به طور عصر ای در میان یکسری خانواده که تمامی نسل اندر نسل درویش می باشند. دست به دست می‌چرخد و عمل محافظت و حفظ از بقاع و آرامگاه دور و اطراف آن و همینطور پذیرایی و موعظه از زوار و بازدید کنندگان از ضریح امامزاده و گردآوری هدایا و نذورات بر ذمه این اشخاص میباشد. این حرم به انگیزه عمر تاریخی بناء در ۱۱ دی ۱۳۸۰ با شمارهٔ تصویب ۴۶۸۲ در رزرو مسجد قبا مشهد فهرست آثارملی جمهوری اسلامی ایران به تصویب رسیده میباشد.

جاذبه های حوزه‌
با مقداری مسافت از این ضریح، ساختمان خزینه آب گرم معدنی شگفت انگیزی با دو در ورودی معدود طول وجود دارااست که در دامنه کوه واقع گردیده‌است. در کنار این مقبره، بقایا و اثراتی بسیار محصور از آسیاب های کهن و سنتی آبی رنگ نیز به چشم می‌خورد که ظاهرا روزگاری از آب دره عمیق چلبار ( احتمالا به معنای چهل فصل بهار) در نزدیکی ضریح بابااحمد که در قبلی وجود داشته میباشد. نیرو و اقتدار می یافته و به گردش در می آمده میباشد. این تمامی قادر است نماد دهنده ی وجود شماره تلفن مسجد قبا مشهد عمران و آبادانی شایان توجه در‌این حیطه در قبلی ای خیر چندان به دور باشد.

در وسط کوه گران قدر و به طور تقریب صیقل یافته ای که در مسافت ای نسبتا به دور از امامزاده بابااحمد جای‌دارد. شیء ای در فرم دری والا و گران سنگ در اواسط تیغه ای به ظواهر نتایج دست آدم و فاقد بافت گیاهی سبز محیط خویش، جلوه می نماید که به «در آهنی» یا این که «در آهنین» به شهرت رسیده است.

نقاره منزل
حیاط شرقی در دو طبقه سازه گردیده و نقاره منزل مسجد قبا مشهد در طبقه‌ی دوم آن مکان گرفته میباشد. در طبقه‌ی اولیه آن نیز وسایل مرتبط با نقاره‌نوازی نگه‌داری می گردد. نقاره‌نوازی از میانه قرن نهم و به فرمان نوه‌ی گوهرشاد در بقاع مطهر اشاعه یافت و از آن فرصت تا به امروز، به‌جز برهه‌ای هشت ساله که به فرمان رضاخان تعطیل شد، این ترسیم همچنان ادامه داشته میباشد. به‌غیر از فرصت طلوع و غروب خورشید، در اعیاد و در هنگام مشاهده‌ی کراماتی از جانب آقا علی ابن موسی الرضا (ع) نیز نقاره نواخته می شود.

ساعت صحن انقلاب به ساعت نائب رئیس نیز پر اسم و رسم میباشد. این ساعت به وسیله فردی به اسم مرحوم عبدالحسن نائب رئیس در سال ۱۳۳۳ از آلمان خریداری و بر راز حیاط غربی آدرس مسجد قبا مشهد صحن انقلاب که به حیاط ساعت مشهور میباشد، نصب و ساعتی که آنجا نصب بود به صحن آزادی منتقل شد. گفته میشود وی به‌خیال نذری که برای شفای خویش از بیماری کرده بود، این ساعت را به آستان قدس رضوی اهدا کرد.
سقاخانه‌ی نادری یا این که سقاخانه‌ی اسماعیل طلایی؛ سقاخانه صحیح در وسط‌ی صحن انقلاب جای‌دارد. سنگاب آن که به‌شکل یک‌پارچه تراشیده گردیده است، به امر نادرشاه افشار از سنگ مرمر تنظیم و از هرات به مشهد منتقل گردیده‌است. سایه‌بان هشت‌ضلعی و سقف گنبدی صورت آن را هنرمندی به اسم اسماعیل طلایی روی محور‌هایی از مال مرمر ساخته و طلاکاری نموده است. سقاخانه یک توشه در سال ۱۳۴۵ تجدید بنا شد.

صحن آزادی
صحن جدید بعد از انقلاب به اسم صحن آزادی خوانده شد. این صحن با ۴ هزار و ۳۴۰ متر مربع مساحت، یک کدام از تعالی ترین صحن های مقبره امام رضا (ع) میباشد. این صحن در ضلع شرقی بقاع مطهر، در ذیل پای خجسته حضرت درست شده و از سمت غرب به نوحه‌ی منوره متصل میباشد. تشکیل داد صحن جدید که در مقایسه با صحن کهنه (صحن انقلاب) به‌این اسم خوانده می گردد، به فرمان فتحعلی پادشاه قاجار شروع شد و در روزگار ناصرالدین فرمانروا به آخر رسید.

به‌مکان سقاخانه‌ای که در پیشین در اواسط صحن قرار داشت و فعلا برچیده گردیده‌است، حوضی گرانقدر درست شده که در میانه آن به عبارتی سنگاب یک‌پارچه‌ی سقاخانه‌ی گذشته نصب شد‌ه‌است. انگیزه تخریب سقاخانه‌ی صحن آزادی، حائل شدن آن در بین زائران و حیاط طلا و جواهرات در طی پهنا درود و ادای احترام به‌محض ورود به صحن بود. این عمل در سال ۱۲۷۱ بوسیله شاهان قاجار اعمال و به‌مکان آن، آبگینه ساخت‌و‌ساز شد.

تراس‌های صحن تازه بدین تفصیل می باشند:

حیاط طلای ناصری در ضلع غربی صحن چشمگیرترین قسمت این صحن میباشد که به‌محض ورود به دیده زائران میاید. آن از روش راهروی کوچکی که دو طرف آن دو در طلایی نصب رزرو مسجد قبا مشهد شد‌ه‌است، به رواق دارالسعاده متصل می شود. به دلیل آن که طلاکاری این تراس در بعد از ظهر ناصرالدین پادشاه ایفا شد، آن را تراس ناصری می‌نامند. این تراس به بانوان تخصیص داده شد‌ه‌است.

تراس ساعت یا این که تراس جنوبی صحن تازه به‌واسطه‌ی ساعتی که روی آن نصب گردیده‌است، نیز نمایی بارز داراست. این ساعت کادو‌ی مظفرالدین فرمانروا میباشد و قبل از نصب در‌این حیاط، روی حیاط ساعت در صحن انقلاب نصب بود. صدای این ساعت در سال‌های خیر‌چندان بدور که مشهد تا این اندازه گسترش نیافته بود، در قسمت های گوناگون شهر قابل شنیدن بود.

حیاط شرقی صحن آزادی به باب‌السلام پر اسم شماره تلفن مسجد قبا مشهد و رسم میباشد و حیاط شمالی آن بارها و بارها در زمان‌ی پهلوی آیتم تجدید بنا قرار گرفته میباشد. این تراس به حیاط تلگراف‌منزل نیز پر اسم و رسم میباشد.

پردیس ثامن الائمه شماره‌ی یک در پایین این صحن قراردارد و از ضلع شمال شرقی و جنوب شرقی صحن قابل دسترسی میباشد. درین گورستان، پیکر مطهر شهدای هشت سال هواخواهی مقدس و خدام بقعه رضوی در این جا مدفون می باشند.

کاخ عالی قاپو تاثیر تصویب‌گردیده در فهرست اثرها مسجد قبا مشهد ملی جمهوری اسلامی ایران، در طی صفویان بر پایه بنایی که از فرصت تیموریان بر مکان ما‌نده بود ساخته شد. این عمارت خوشگل که در ضلع غربی میدان نقش دنیا و روبروی مسجد روحانی لطف الله سازه گذارده گردیده ظاهرا به طور همزمان با به عبارتی مسجد در اوایل قرن یازدهم هجری قمری تاسیس شده است.

وجه تسمیه عالی قاپو (Ali Qapu) که در لغت به معنای دروازه رفیع میباشد دو قصه است:

براساس یک کدام از قصه ها در واقعیت کاخ علی قاپو یعنی در علی می بایست نامید.

و داستان دوم این اسم را بر گرفته آدرس مسجد قبا مشهد از نامی که سلاطین عثمانی بر جای حکومت و در واقعیت قصر سلطنتی خویش مینهادند می داند.

تاریخچه ایجاد کرد کاخ خوب قاپو
کاخ عالی قاپو (Āli Qāpu) از شالوده در مجموعـه بنـا هـای طـرح شـاه عـبـاس بـــرای مـیـدان نقـش عالم و جهت کاخ منحصر به فرد او به وجود آمده میباشد و یک کدام از زیباترین مثال های کاخ در کشور ایران میباشد.

بعـد از شـــــرح اینکـه شــاه عبـــاس در پــــــانزدهمین ســال ســـلطنت خـود در دولت منزل نقشــه جـهـان بـا مـسـرت سکنی گزیـد بـه مناســت نــوروز سـال ۱۰۱۷ هجـری بر طبق ۱۶۰۸ مسیحی جشـن بزرگی در محــل بـاغ نـقـش جـهـان در نزدیــک نـهـر و استخر آب برگــزار مینماید در همـان جـانی که پادشاهان گذشـته و شـاه اسماعيل بنـائی ساخته رزرو مسجد قبا مشهد بودنـد.

منابع دیگـر کـه تـارخ نویسان اهل ایران از آن داده ها بیشتری کســب نـمـوده باشـد شـناخته نشـده اسـت. آقـای دکتـر هنـرفـر کـه بـه نوبـه خـود از جابری انصاری نقـل میکنـد کـه شـاه عـبـاس در سال ۱۰۱۸ هجـری و ۱۶۰۹ قمـری طبقـه بـر ساختمان عالی قاپو میافزایـد بـنـایی کـه بنـیـاد آن را بعـد از زمان تيمـور ريختـه انـد.

منشـی شـاه عبـاس میگویـد که شـاه یک مدرسـه طـلاب و یک مریضخانه و یک قیصریه و در ناحیـه بـازار هـای اطـراف میـدان تعـدادی کاروان سرا و دروازه پنج طبقه دولت منزل را سازه شماره تلفن مسجد قبا مشهد نمود.